Powrót do korzeni – nowe podejście do uprawy gleby może nam pomóc

Zmiany klimatu są już wyraźnie widoczne w skali globalnej i należy się spodziewać, że będą coraz dotkliwiej odczuwalne przez społeczeństwa i gospodarki. Obserwacje i pomiary elementów klimatu prowadzone w różnych regionach świata potwierdzają, że klimat w skali globalnej ociepla się, a tendencja wzrostu temperatury powietrza przy powierzchni ziemi nasila się. Dlaczego nie potrafimy uczyć się na błędach – od słynnej Dust Bowl minęło raptem 90 lat (https://en.wikipedia.org/wiki/Dust_Bowl ).

Nie możemy żyć bez zdrowych gruntów i zdrowych gleb. To na gruntach produkujemy większość żywności i budujemy swoje domy. Grunty mają kluczowe znaczenie dla wszystkich gatunków zwierząt i roślin żyjących na lądzie lub w wodzie. Gleby są bardzo złożonym i często niedocenianym elementem tętniącym życiem. Niestety, sposób, w jaki obecnie użytkujemy grunty i gleby w Europie i na świecie1 nie jest zrównoważony. Ma to znaczący wpływ na życie na lądzie.
W ostatnich dziesięcioleciach całkowita powierzchnia obszarów wykorzystywanych do celów rolnych w Europie zmniejszyła się, a plony zwiększyły. Intensyfikacja rolnictwa umożliwiła produkcję żywności dla rosnącej populacji. Intensywne rolnictwo opierające się głównie na nawozach sztucznych i środkach ochrony roślin wywiera presję na zdrową i produktywną glebę, czyli ten zasób, który zapewnia jego funkcjonowanie. Jednocześnie w odległych regionach dochodzi do porzucania gruntów rolnych.

Gleba jest niezbędna do produkcji żywności, zatem jest jednym z najważniejszych składników naszego systemu żywnościowego. Jednak w ciągu ostatnich 150 lat, w wyniku konwencjonalnych praktyk rolniczych prawie połowa najbardziej produktywnej gleby zniknęła. Coraz większy problem mamy ze zniżką plonów, zanieczyszczeniem, erozją, degradacją.

Jak podaje D. Pimantel (2006), w Stanach Zjednoczonych gleba na polach uprawnych ulega erozji 10 razy szybciej niż można ją odbudować. Z kolei Maria-Helena Semedo z Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa, uważa, że jeśli nadal będziemy degradować glebę w takim tempie, za ok. 60 lat świat może mieć problem z wyżywieniem ludności. Nie będzie już produktywnej gleby i plonów, w związku z tym wytwarzana żywność będzie miała mniej niezbędnych składników odżywczych.

Intensywna uprawa, brak roślin okrywowych, stosowanie nawozów syntetycznych i pestycydów, sprawia, że pola stają się martwymi strefami, pozbawionymi składników, minerałów, mikro- i makroorganizmów. Na szczęście to się zmienia i jest coraz więcej rolników, którzy pracują nad poprawą stanu swoich gleb. W USA, w obliczu coraz większych obaw związanych ze stanem gleby, rośliny okrywowe stają się coraz bardziej popularne.

Gleba jest złożonym, dynamicznym i żywym organizmem, który można postrzegać jako żywą skórę Ziemi. Składa się ona ze składników mineralnych i organicznych, a także z powietrza i wody. W ogólnym zarysie, składniki mineralne zawierają cząstki, takie jak piasek, muł i glina, złożone z różnych składników chemicznych, natomiast składniki organiczne pochodzą od żywych organizmów, w tym od roślin, bakterii, grzybów, fauny i ich pozostałości.

W rzeczywistości zdrowa gleba zapewnia nam wiele korzyści. Na przykład obieg składników pokarmowych jest podstawą produkcji żywności i włókien. Istnieją również wyraźne powiązania z cyklem hydrologicznym. Gdy struktura gleby jest zmieniona lub zniszczona, wpływa to na zdolność gleby do oczyszczania, pobierania i zatrzymywania wody. Zagęszczenie lub zasklepienie gleby może prowadzić np. do częstszych powodzi.  Istnieje wiele zagrożeń, w tym zanieczyszczenia wynikające ze sposobu użytkowania gruntów. Na przykład pestycydy, herbicydy i inne chemikalia związane z intensyfikacją rolnictwa wpływają na rozmieszczenie gatunków i szkodzą różnorodności biologicznej gleby. Inne zagrożenia obejmują zmiany fizyczne, takie jak zagęszczenie i zasklepienie gleby – pokrywanie gleby powierzchniami sztucznymi, takimi jak beton lub asfalt. Zagęszczenie ogranicza przestrzeń porową i wpływa na gatunki żyjące w porach, natomiast zasklepienie gleby uniemożliwia nasycenie gleby węglem i wodą, a także ogranicza rozprzestrzenianie się gatunków.
Skutki zmian klimatu, takie jak znaczące zmiany w rozkładzie opadów (susze lub powodzie), mogą również wpływać na różnorodność biologiczną gleby. Zgodnie z danymi UE rok 2018 był tak ciepły i suchy, że na niektórych naszych terenach odnotowano 90-95% spadek w populacji bezkręgowców żyjących w glebie. Jeżeli w dalszym ciągu będziemy ograniczać różnorodność gatunków, może to wpłynąć na wszystkie procesy zachodzące w glebie. Poważnych problemów generowanych przez intensywne, wielkoskalowe rolnictwo jest tak dużo, że trudno je wszystkie wyliczyć i opisać. Można takie rolnictwo porównać do rabunkowej gospodarki, z której w innych sektorach gospodarki kraje rozwinięte już się wycofały. Dlaczego teraz dopuszczają do niej w rolnictwie? Skoro negatywne następstwa są tak poważne? Dlaczego wydajemy dziś walkę smogowi, ale nie ograniczamy intensywnego, przemysłowego rolnictwa, choć jego skutki dla ludzkiego zdrowia i środowiska są równie alarmujące, jak w przypadku zbyt dużego zanieczyszczenia powietrza?
Intensywne i wieloskalowe rolnictwo produkuje dużo żywności. Z drugiej strony duża nadpodaż żywność prowadzi do niskich cen co wpływa na nasze postępowanie – marnujemy coraz więcej jedzenia. W UE marnuje się prawie 90 mln ton żywności rocznie, z czego aż 10 proc. przypada na Polskę. Gdyby była droższa i lepszej jakości, przechowywałaby się dłużej, więc kupowalibyśmy mniej i mniej wyrzucali. Proste 🙂